Klasztor Kapucynów pw. św. Antoniego

Podczas spaceru po Białej Podlaskiej natknąłem się na Klasztor Kapucynów pw. św. Antoniego, ukryty przy ul. Gabriela Narutowicza 37, gdzie barokowa fasada kościoła natychmiast przykuła mój wzrok. Ten kompleks, pierwotnie fundacja rodu Radziwiłłów z XVII wieku, emanuje spokojem i historią, a wejście do środka przenosi w świat zakonnego życia naznaczonego wydarzeniami wieków. Spacerując po jego wnętrzach, poczułem echo dawnych modlitw i mecenasostwa szlacheckiego, co czyni go jednym z klejnotów sakralnej architektury Podlasia.

Historia fundacji i budowy

Pierwszy drewniany kościół i klasztor powstały dzięki fundacji księcia Michała Kazimierza Radziwiłła w 1670 roku, po propozycji z 1666 i formalnym akcie na Sejmie w tym samym roku, zatwierdzonym przez biskupa Tomasza Leżeńskiego. Murowany kościół w stylu późnego baroku wzniesiono w latach 1673-1687, a klasztor w 1687-1692, z wyposażeniem wnętrz zleconym architektowi Hubertowi Andryczowi przez księżną Katarzynę Emerencjannę z Sobieskich, siostrę Jana III Sobieskiego. Konsekracja kościoła pw. Matki Bożej Anielskiej i św. Antoniego Padewskiego miała miejsce 9 maja 1688 roku, dokonana przez biskupa Andrzeja Chryzostoma Załuskiego, który poświęcił siedem ołtarzy i umieścił w nich relikwie męczenników.

Dalsze uposażenie zapewniła księżna Anna z Sanguszków Radziwiłłowa, sponsorując freski na sufitach kościoła i korytarzach klasztoru, odkryte odpowiednio w 1961 i 1993 roku, oraz bogatą bibliotekę w 1743 roku. Reformaci, pierwotni mieszkańcy, działali tu przez 200 lat, prowadząc działalność duszpasterską i kulturalną, aż do kasaty przez carskie władze w 1864 roku.

Turbulentne losy przez wieki

Po kasacie kościół służył jako filia parafii św. Anny, potem cerkiew unicka od 1869 i prawosławna od 1875 do 1915 roku, z przekształceniami jak kopuła sygnaturki w 1910. Klasztor podzielono na seminarium nauczycielskie i mieszkanie wikariusza, a w 1908 przebudowano, podwyższając piętro. Podczas I wojny światowej kościół uszkodzono, a w 1919 rekoncyliowano, przeznaczając na nabożeństwa dla młodzieży, z klasztorem wydzierżawionym na gimnazjum żeńskie im. Emilii Plater.

W czasie II wojny światowej Niemcy użyli go jako magazynu, niszcząc bramkę, a w 1944 uległ dalszym uszkodzeniom; po rekoncyliacji odbudowa trwała latami dzięki ks. Edmundowi Barbasiewiczowi, z naprawami dachu, organów i wyposażenia do lat 60. XX wieku. W 1965 biskup Ignacy Świderski sprowadził kapucynów, a w 1968 przejęli kościół; pełny zwrot klasztoru nastąpił w 1993 roku, czyniąc go ich prawnym spadkobiercą tradycji reformatów.

Architektura kościoła

Kościół to jednonawowa barokowa budowla z cegły, otynkowana, z wydłużonym prezbiterium skierowanym na południowy-wschód, kryptyą pod nim i zakrystią od północnego-wschodu. Nawa czteroprzęsłowa z arkadowymi wnękami, przykryta kolebką na gurtach z lunetami, otwiera się na prezbiterium potężną tęczową arkadą; kaplica adoracyjna (dawna św. Antoniego) na planie kwadratu łączy się arkadą. Fasada jednoosiowa z jońskimi pilastrami, wolutowymi spływami i wysokim trójkątnym szczytem z owalną blendą, poprzedzona kruchtą z zryzalitowanym wejściem; dachy dwu- i trójspadowe kryte miedzianą blachą od 1988.

Wnętrze zdobi belkowanie obiegające kościół, wsparte półkolumnami i pilastrami, z uszakowatymi oknami; chór muzyczny na filarach z tralkową balustradą. Ołtarz główny barokowy z XVIII wieku z obrazem Wizji św. Antoniego i figurami świętych zakonników; boczny z Matką Boską Częstochowską i św. Judą Tadeuszem; freski z adoracją Krzyża i orłami Radziwiłłowskimi; zabytkowe monstrancje, kielichy i ornaty dopełniają wystrój.

Architektura klasztoru

Klasztor na planie czworoboku z dziedzińcem, dwukondygnacyjny, podpiwniczony, z korytarzem przykrytym kolebkami i krzyżowymi sklepieniami; elewacje z powiększonymi oknami po przebudowie 1908, dachy dwuspadowe z miedzianą blachą od 2005. Ogród kwaterowy od południowego-wschodu skrywa szczątki zakonników pod figurą Matki Bożej Niepokalanej; freski w korytarzach ukazują św. Klarę, Franciszka i innych świętych.

Informacje dla odwiedzających

Adres: ul. Gabriela Narutowicza 37, 21-500 Biała Podlaska. Dojazd: komunikacją miejską lub samochodem (parking w pobliżu parku), pieszo od centrum ok. 15 minut. Godziny mszy (zwiedzanie możliwe poza nabożeństwami): niedziele 7:00, 8:30, 10:00, 11:30, 13:30 (ryt nadzwyczajny), 15:30, 18:30; dni powszednie 6:30, 7:15, 9:00, 18:30; I piątki i Wielki Post dodatkowo 16:30. Spowiedź: 8:30-11:00 i 16:00-18:30 z adoracją. Wstęp wolny, brak biletów; aktualnie remonty stolarki i sklepień – sprawdź stronę www.antoni-kapucyni.pl lub tel. 83 343 55 69. Najlepiej odwiedzać rano dla spokoju.

Moje wrażenia z wizyty

Przekraczając próg kościoła, zachwyciła mnie gra światła w uszakowatych oknach, oświetlająca freski z orłami Radziwiłłów i scenami franciszkańskimi, budzące poczucie majestatu baroku. W kaplicy adoracyjnej kontemplacja przed witrażem z bł. Honoratem Koźmińskim i Chrystusem Miłosiernym napełniła spokojem, a w klasztornym korytarzu odkryte malowidła św. Klary dodały intymności. Organy z Gdańska i kute kandelabry świadczą o pieczołowitej odbudowie, czyniąc miejsce żywym pomnikiem wiary.

Podsumowanie

Klasztor Kapucynów pw. św. Antoniego w Białej Podlaskiej stoi jako świadectwo radziwiłłowskiej hojności, przetrwania kasat i wojen oraz kapucyńskiego odrodzenia, z architekturą pełną detali i wyposażeniem naznaczonym wiekami. Jego barokowe wnętrza i ogród zapraszają do refleksji nad historią Podlasia, oferując nie tylko sakralny splendor, ale i duchowy azyl w sercu miasta.